18 listopada 2025 roku w Zamku Książ w Wałbrzychu odbyła się ogólnopolska konferencja „Z godnością. Turystyka w miejscach pamięci”, która zgromadziła pełną salę publiczności. Wydarzenie poświęcone było odpowiedzialnemu przedstawianiu historii, etycznym praktykom muzealnym oraz roli miejsc pamięci w edukacji i turystyce. Wstęp na konferencję był bezpłatny, a uczestnicy mieli możliwość swobodnego zabierania głosu i zadawania pytań. Tegoroczną edycję wzbogaciły rozbudowane panele dyskusyjne, które stworzyły przestrzeń dla wielostronnej, merytorycznej wymiany doświadczeń.

Pierwszy panel – „Zarządzanie miejscami pamięci” – otworzył dyskusję na temat odpowiedzialności instytucji publicznych za prowadzenie i ochronę miejsc pamięci. Eksperci zwracali uwagę, że równowaga między udostępnianiem przestrzeni turystycznej a zachowaniem jej autentycznego charakteru jest jednym z kluczowych wyzwań współczesnej muzeologii. „W roku zakończenia II wojny światowej – najtragiczniejszego konfliktu w dziejach – wielokrotnie upamiętnialiśmy jej ofiary, także te związane z majątkiem Książ. Przykładem są właśnie konferencja „Z godnością…”, majowa uroczystość w miejscu byłego niemieckiego nazistowskiego obozu AL Fürstenstein oraz narracja prezentowana w podziemiach z czasów wojny” – podkreśla prezeska zamku, Dorota Karolewska.
W wykładzie „Etyka w badaniach historycznych” dr Jan Szkudliński z Muzeum II Wojny Światowej zwrócił uwagę na konieczność ostrożnego i odpowiedzialnego podejścia do interpretacji materiałów historycznych. Prelegent wskazał, że badania nad trudną przeszłością wymagają szczególnej wrażliwości. Jak podkreślił: „Turystyka historyczna to popularny i rosnący segment ruchu turystycznego. Jednocześnie wiele zagadnień z nią związanych dotyczy spraw niejednokrotnie skomplikowanych i trudnych. Tajemnicze poniemieckie podziemia to nie tylko miejsce budzące sensację, ale żywy pomnik popełnionych przez Niemców zbrodni na robotnikach obozów, których bardzo wielu zginęło przy ich budowie. Ukryte (być może) skarby to nie tylko wartość materialna, ale dowód na rabowanie ofiar. Jednocześnie przejmowanie Dolnego Śląska przez państwo polskie to nie tylko wymierzenie sprawiedliwości Niemcom za wybuch wojny, ale ogromny dramat wielu ludzi, którzy w wyniku wojny zostali zmuszeni do porzucenia na zawsze swoich domów i przeniesienia się w obce miejsca. Jako historyk niezwykle cieszę się, że Zamek Książ podjął się już po raz drugi zadania zorganizowania konferencji, na której podejmowane są zagadnienia godnego organizowania i uprawiania turystyki w regionie tak bogatym w niekiedy trudną i skomplikowaną historię”.
Katarzyna Sielicka z Zamku Książ w swoim wystąpieniu „Pamięć powszednia – w trosce o dziedzictwo codzienności” omówiła wartość historii codziennych i lokalnych, które często stanowią fundament tożsamości społecznej. Wskazała, że to właśnie one tworzą kontekst dla szerzej rozumianych procesów historycznych. „Dziedzictwo codzienności jest równie ważne jak wielkie narracje – to ono buduje naszą wspólną tożsamość” – zaznaczyła.

W kolejnej prelekcji „Krzyżowa – miejsce pamięci nietypowe” Dominik Kretschmann z Fundacji „Krzyżowa” przedstawił wieloperspektywiczne spojrzenie na pracę edukacyjną w miejscach o złożonej historii. Podkreślił, że wielogłosowość jest wartością i szansą na budowanie świadomego społeczeństwa. Dodał, że „Krzyżowa to miejsce o wielowarstwowej historii, a ona jest naturalnym punktem wyjścia dla naszej pracy edukacyjnej, która pokazuje uczestnikom, że na wiele kwestii można spojrzeć z różnych perspektyw.”
Podczas wykładu „Jak mówić o Zagładzie polskich Żydów?” Mariusz Jastrząb z Muzeum Getta Warszawskiego mówił o języku i metodach edukacji dotyczących Zagłady. Podkreślał, że opowiadanie o tym fragmencie historii wymaga wyjątkowej odpowiedzialności. „W czasie konferencji mówiłem o trudnościach, na jakie napotyka się prowadząc zajęcia edukacyjne czy organizując wydarzenia kulturalne związane z Zagładą. Z jednej strony Holokaust stał się częścią kultury popularnej. Wiele osób czerpie dziś wiedzę na jego temat z popularnych filmów, książek czy z mediów społecznościowych, które tworzą często obraz skrajnie uproszczony czy po prostu kreują fikcje nie mające odniesienia do rzeczywistości. Z drugiej strony mamy do czynienia z niezdrową fascynacją okrucieństwem, ale też ze świadomie tworzonym zniekształceniami obrazu przeszłości i uporczywie utrzymującymi się mitami historycznymi. Trudno też często przekonać współczesnego człowieka, że wiedza na temat Zagłady ma dla niego jakieś znaczenie praktyczne.” – zaznaczył.

Wystąpienie Marka Łazarza z Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu, zatytułowane „Wielka ucieczka”, ukazywało wydarzenie jako symbol determinacji i odwagi jeńców wojennych. Prelegent wskazywał, że historia ta wciąż inspiruje i skłania do refleksji nad granicami ludzkiej wytrzymałości.
Renata Paluch z Muzeum Gross-Rosen w wykładzie „Historie więźniów Gross-Rosen” przedstawiła indywidualne świadectwa byłych więźniów obozu jako klucz do zrozumienia jego historii. Podkreśliła, że każda z tych relacji ma wyjątkową wartość jako część zbiorowej pamięci. „Konferencja „Z godnością. Turystyka w miejscach pamięci” (II edycja), która odbyła się 18.11 br. w Zamku Książ ukazała, jak złożonym i wciąż aktualnym wyzwaniem pozostaje odpowiedzialne kultywowanie pamięci historycznej. Prelegenci wielokrotnie podkreślali potrzebę krytycznego namysłu nad formami upamiętniania oraz odpowiedzialności instytucji za sposób przedstawiania historii. Zwracano uwagę, że niewłaściwe interpretowanie martyrologii lub jej instrumentalizacja mogą prowadzić do uproszczeń i utrwalania fałszywych podziałów. Szczególna waga konferencji wynika z obecnego kontekstu – odradzających się nacjonalizmów i retoryki wykluczenia. W takiej sytuacji rzetelna debata o pamięci, prowadzona z poszanowaniem faktów i wrażliwości na cierpienie Ofiar, staje się jednym z kluczowych narzędzi budowania odpowiedzialnej wspólnoty oraz wzmacniania odporności społeczeństw na skrajne ideologie. Spotkanie potwierdziło, że praca z bolesnym dziedzictwem wymaga odwagi, otwartości i dialogu. Mądrze pielęgnowana pamięć pozwala lepiej zrozumieć przeszłość i może stać się realną siłą chroniącą przed powtarzaniem jej najtragiczniejszych doświadczeń.” – powiedziała.
Podczas finałowego panelu „Z godnością. Turystyka w miejscach pamięci”, moderowanego przez Katarzynę Pawlak-Weiss, wszyscy prelegenci wspólnie z publicznością zastanawiali się nad standardami etycznej turystyki i sposobami prezentowania trudnej przeszłości w przestrzeni muzealnej. Uczestnicy aktywnie zadawali pytania, podkreślając potrzebę dalszej debaty. „Dziękuję za zaproszenie do udziału w konferencji. Uważam, że na te tematy należy rozmawiać, chociażby z powodu tak licznego i żywego zainteresowania tą tematyką, przybyłych na tę konferencję osób.  Świadczy o tym ilość zadawanych pytań i toczącej się dyskusji. Niektóre pytania zadane w trakcie tego spotkania świadczą, o tym, że  poziom wiedzy w społeczeństwie jest wciąż zbyt mały na tematy związane z okresem II wojny światowej. Widzimy jak ważne jest przekazywanie tej wiedzy w oparciu o rzetelne, potwierdzone badaniami naukowymi informacje dotyczące losu  ofiar niemieckiej wojny XX w.

Historycy, badacze, pasjonaci, przewodnicy, edukatorzy wszyscy jesteśmy odpowiedzialni za ten przekaz. Ta świadomość jest bardzo ważna i musi towarzyszyć każdemu z nas.” – podkreśliła K. Pawlak-Weiss.
Wysoka frekwencja i duże zaangażowanie uczestników pokazują, że społeczne zapotrzebowanie na rozmowę o odpowiedzialnym opowiadaniu historii stale rośnie. Organizatorzy wskazują, że konferencja stała się ważną platformą wymiany myśli między badaczami, muzealnikami, samorządowcami oraz przedstawicielami świata kultury i edukacji. Wydarzenie cieszyło się tak dużym zainteresowaniem, że przyszłe wystąpienia konferencyjne będą nagrywane i udostępniane online po wydarzeniu.

Źródło i fot. Zamek Książ